اسطرلاب يا جام جم چیست؟ اسطرلاب يا به زبان پارسى استاره ياب.
متاسفانه اسطرلاب هم یکی دیگه از اون بیشمار چیزهايى ه که ما ایرانیان به جای اینکه به داشتنش افتخار کنیم یا در موردش نمیدونیم یا غلط میدونیم. ما تا اسم اسطرلاب میاد یاد جادو جمبل و رمل و پیشگویی میافتیم.
#رمل را از اسطرلاب جدا كنيد. اسطرلاب كهن ترين ابزار علمى جهان ه که قرنهای متمادی تنها ابزار محاسباتی بوده و ایرانیان از قضا بهترین متون علمی رو درباره اش نوشتهان و کاملترین نمونههاش رو ساختهن. از اسطرلاب استفاده های محاسباتى بیشماری میکردن و استفاده اصلی ازش برای رصد ستارگان، جهت يابى، تعيين وقت، سنجش ارتفاع كوهها، سنجش سمت و بُعد و…بوده. اسطرلاب مثل چرتکه؛چیزی بین جدول ریاضی و رایانههای ساده بوده. اوایل اسطرلاب ها به شكل كره ساخته ميشده و بعد مدل مسطحش ساخته ميشه كه بدليل مزاياى بالاش کم کم جاى مدل كروى رو ميگيره. بعضی ها میگن #جام_جم یا "جام جهاننما" یا "آینه جم" که در شاهنامه و دیگر متون ادبی بهش اشاره میشه و گفته میشه که درش نگاه میکردن و آینده و یا اتفاقاتی که در جاهای خیلی دور میافتاده میدیدن همین اسطرلاب های کروی بوده. چیزی شبیه همین گوی هایی که در کارتون ها وفیلم ها میبینیم. کاربرد خرافی اسطرلاب که مورد استفاده رمالها و طالعبینها بوده هیچوقت بین اخترشناس ها، جدی گرفته نمیشده.
اسطرلاب رایج و معمولی دستگاه و صفحه مدور فلزيه که از جنس برنز یا برنج یا از آهن و فولاد یا تخته به طرز بسیار دقیق و ظریف و مستحکمی ساخته شده. اسطرلاب مثل چرتکه قسمت های مختلف داره که بهش اندام اسطرلاب گفته میشه. روی این ابزار صفحاتی دایره شكلند با سوراخی در مركز دایره كه محور اسطرلابه. یکی از این صفحات صفحه مشبكی به نام میزان عنکبوته که موقعیت برجهای دوازده گانه رو بر روی اون مشخص می کنن. دم عنكبوت، ريسمانى يه كه در سر اسطلابه. در قدیم دونستن نجوم و اسطرلاب برای معمارها یک مزیت به حساب میامده.
نظامى در خمسه بارها به اسطرلاب اشاره ميكنه و خودش ميگه كه استفاده از اين ابزار رو به خوبى بلده. در تعريف از سنمار در هفت پيكر ميگه:
هست بیرون ازین به رأی و قیاس
رصدانگیز و ارتفاعشناس
نظرش بر فلک تنیده لعاب
از دُمِ عنکبوت اسطرلاب